Inleiding
In Echt vindt traditioneel de kermis plaats op de tweede zondag in oktober en de daaropvolgende dagen. Dat was ook het geval in 1904. Op kermisdinsdag 11 oktober 1904 vond er te Schilberg een ernstig geweldsdelict plaats. Een van de daarbij betrokken personen was Willem Bilo uit Dietereni. Dit artikel gaat in het bijzonder over deze daad en de persoon van Willem Biloii.

Wat gebeurde er op 11 oktober 1904?iii
Op kermisdinsdag bevonden de veld- en boswachter H. (Hubert) Hommen, wonende aan de Pepinusbrug te Echt, en Th. Graus, wonende op het Hingen, zich rond elf uur ’s avonds op de rijksweg te Schilberg. Zij waren op weg naar huis. Zij werden gevolgd door twee personen. Ter hoogte van de schuur van Reuten werden zij staande gehouden door deze twee, Hub Theunissen van St. Joost en Willem Bilo uit Dieteren.


Uitsnede uit topografische kaart 1904 met Echt, Schilberg, Hingen en St. Joost (Kadaster Apeldoorn)

Waar dit tweetal vandaan kwam en waar zij naar toe gingen, is niet duidelijk. Wellicht kwamen zij van cafés in Echt, waar het kermis was, en waren zij op weg naar St. Joost. Van wat er toen gebeurde, lopen de krantenverslagen enigszins uiteen. Volgens het Dagblad voor Noord-Brabant kreeg Graus- nadat er enige woorden waren gewisseld (geen twistwoorden volgens de krant) - van een van de twee een slag met een mes in zijn arm. Theunissen nam een dreigende houding aan tegen Graus. Deze sloeg Theunissen ondersteboven, die in de taludgraaf (greppel) naast de rijksweg belandde. Ondertussen zag Willem Bilo kans om Hommen in de rechterborst te steken. De steek kwam tussen de ribben in een long terecht. Volgens de Maas- en Roerbode werden Hommen en Graus achtervolgd door Theunissen en Bilo. Theunissen zei tegen Bilo “dat is Hommen”, waarna Bilo Graus in de bovenarm stak. Vervolgens bracht hij Hommen een steek van drie centimeter toe in de rechterborst. Hoe het ook zij, vaststond dat Bilo Hommen had gestoken. Van wraakneming door Bilo kon moeilijk sprake zijn want de dader en het slachtoffer kenden elkaar nauwelijks. Hommen verloor veel bloed en viel op de grond. Hij kon alleen nog tegen Graus zeggen: “Ik ben gestoken, roep maar spoedig…”. Hommen werd door de gebroeders Cuijpers naar de woning van P. van de Brekel gebracht. Zodra P. Meuwissen, P. van de Brekel en Th. Reuten in de gaten kregen wat er gebeurd was, gingen zij per rijtuig naar brigadier Martens en dokter Sonnen. Dr. Sonneniv verleende de eerste geneeskundige hulp aan Hommen. Toen de marechaussee ter plaatse kwam, stelde die alles in het werk om de daders op te sporen, echter tevergeefs.

De volgende ochtend zond de brigadecommandant een patrouille uit om de twee verdachten in handen te krijgen. Op woensdagochtend konden brigadier Martens en veldwachter Verlinden in Dieteren met veel moeite Willem Bilo arresteren. Bij de arrestatie van Bilo te Dieteren was veel volk komen opdagen. De woede van het samengestroomde volk was zo groot dat Bilo gevaar liep mishandeld te worden. Hij werd zwaar geboeid naar een voorlopige gevangenis in Echt overgebracht. Vanuit die gevangenis werd hij naar Peij gebracht voor een confrontatie met Hommen. De bevolking had zich in afwachting van de verwachte overbrenging in groten getale verzameld en nam ook hier een dreigende houding aan. De politie was bijna niet in staat om Bilo te beschermen. Zij moest handelend optreden om een lynchpartij te voorkomen en Bilo levend uit Peij te krijgen. De dreigende houding van het publiek laat zich verklaren omdat Bilo blijkbaar als zeer ongunstig bekend stond. Voor velen was het een waar schrikbeeld als hij uit de gevangenis zou komen. Bij de confrontatie herkende Hommen Bilo als degene die hem gestoken had. Bilo werd de volgende dag overgebracht naar Roermond en ter beschikking van Justitie gesteld. Hij werd opgesloten in de gevangenis te Roermond.

Hoe verging het Hubert Hommen na de steekpartij?
Hubert Hommen was op 11 oktober 1904 door de steekwond in zijn borst ernstig gewond geraakt. Hij kreeg de avond en nacht na de steekpartij bij P. van de Brekel de eerste medische verzorging door dr. Sonnen uit Echt. Zijn toestand verslechterde zienderogen en werd als zorgwekkend gekenschetst. Hij was te zwak om te kunnen biechten. Hij raakte buiten kennis. Dezelfde avond werd hem het heilig olieselv toegediend. De volgende ochtend kon de kapelaan van Peij de andere sacramentenvi verrichten. Hommen werd vervolgens overgebracht naar het ziekenhuis Calvariënberg te Maastricht. Daar heeft hij lang tussen leven en dood gezweefd. Vlak voor kerstmis 1904 was hij zover hersteld dat hij uit het ziekenhuis ontslagen kon worden. Hij hervatte zijn werkzaamheden als veld- en boswachter. Naast zijn werk als boswachter van de gemeente Echt verrichtte hij ook andere werkzaamheden. Hij is na een kort ziekbed in de leeftijd van 42 jaar overleden.

Wie was Willem Bilo?
Wilhelmus Hubertus Bilo is op 21 maart 1883 geboren in Dieteren, gemeente Susteren. Zijn vader was Leonard (Lenard) Bilo, geboren op 15 november 1845 te Höngen, Selfkant, Koninkrijk Pruisen, overleden op 8 juli 1914 te Dieteren. Diens ouders waren Gerard Hubert Bilo en Anna Agnes Patsack uit Saeffelen (Selfkant). Leonard Bilo is op 21 januari 1875 te Susteren gehuwd met Maria Margaretha Hoorens, viigeboren 27 januari 1847 te Susteren en overleden op 26 mei 1919 te Susteren. Haar ouders waren Jan Lambert Hoorens en Maria Catharina Josepha Stelten. Jan Lambert Hoorens is op 1 oktober 1816 geboren te Susteren en overleden op 2 mei 1892 te Dieteren. Hij is op 18 september 1846 gehuwd met Maria Catharina Josepha Stelten, geboren op 12 januari 1823 te Nieuwstadt en overleden op 18 september 1861 te Dieteren.

Het echtpaar Bilo-Hoorens heeft 14 kinderen gekregen. Een van hen was dus Willem Bilo.

Willem Bilo heeft in Dieteren de lagere school bezocht. Dat zal in een nieuw schoolgebouw geweest zijn. De gemeente Susteren had in 1880 het bouwen van een nieuwe school met onderwijzerswoning gegund aan de heer Limpens te Sittard voor een bedrag van fl. 10.250,-. De staat en de provincie Limburg droegen aan die kosten bij met een subsidie van fl. 7000,-. De heer A.A. Schoffelen, hoofd van die school, vierde op 1 april 1896 het feit dat hij 25 jaar onderwijzer was. Of Willem na die lagereschooltijd nog vervolgonderwijs heeft gevolgd, is mij niet bekend. Waarschijnlijk is hij na de lagere school gaan werken. Dat was toentertijd bij veel jongeren het geval.

De messteek die Willem op kermisdinsdag aan Hubert Hommen heeft toegebracht was niet zijn eerste misstap. In 1902 had de rechtbank te Roermond hem veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf met aftrek van de tijd van voorlopige hechtenis voor een poging tot verkrachting. Deze straf werd in hoger beroep door het gerechtshof te ‘s Hertogenbosch op 29 januari 1903 bevestigd. Dat was landelijk nieuws zoals uit onderstaand bericht uit “Het nieuws van de dag: kleine courant” blijkt.


Nieuws van de dag: kleine courant 2 februari 1903

Uit de administratie van de gevangenissen in ‘s Hertogenbosch en Breda, waar Willem de gevangenisstraf voor de poging tot verkrachting heeft uitgezeten, zijn nog wat gegevens over hem bekend. In het “Inschrijvingenregister gevangenen Breda 1902-1903” is als reden voor het vastzetten van Willem Hubert Bilo vermeld: “Poging tot verkrachting, waarbij het voornemen des daders zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard en de uitvoering alleen tengevolge van omstandigheden van zijnen wil onafhankelijk niet is voltooid. “.viii Er staat aangetekend dat hij lager onderwijs heeft genoten. Als beroep wordt vermeld: werkman, arbeider. Zijn signalement wordt als volgt vermeld: lengte: 1.67, haar en wenkbrauwen: donkerblond, voorhoofd: gewoon, ogen: blauw, neus: gewoon, baard: geen, aangezicht: ovaal, kleur: gezond, gewone taal: Nederlands, bijzondere tekenen: getal op rechterarm. Willem had dus blijkbaar een tattoo op zijn rechterarm.ix

Willem was, zoals reeds vermeld, voor de poging tot verkrachting veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf onder aftrek van voorarrest. De straf ging in op 10 oktober 1902 en eindigde op 10 oktober 1904. De oplettende lezer zal bemerkt hebben dat Willem Bilo pas een dag uit de gevangenis was ontslagen toen hij Hubert Hommen neerstak. Zijn dagen in vrijheid waren dus zeer beperkt, welgeteld twee. Op 12 oktober 1904 werd hij weer gearresteerd en gevangengezet.

Hoe is het Willem Bilo na zijn arrestatie vergaan?
Zoals we gezien hebben is Willem Bilo na zijn arrestatie in Dieteren op 12 oktober 1904 eerst kort gevangengezet in Echt. Na de confrontatie met de zwaargewonde Hubert Hommen is hij de volgende dag naar het Huis van Bewaring te Roermond overgebracht. Daar zat hij vast in voorarrest in afwachting van de strafzaak tegen hem. Hij hield zich daar bezig met mandenvlechten. Van het materiaal nam hij stiekem en met voorbedachten rade “teentjes” (twijgjes) mee naar zijn cel. Van die teentjes fabriceerde hij een een strop. In de nacht van 24 op 25 december 1904, kerstnacht, heeft hij zich daarmee in zijn cel opgehangen. Van zijn overlijden is op tweede kerstdag door Adrianus Prins, cipier, en Frans Steegemans, gerechtsdeurwaarder, aangifte gedaan bij de Burgerlijke Stand van de gemeente Roermond. In de registratie van de aangifte is een fout gemaakt. Als voornamen van Bilo zijn in die aangifte Gerard Hubert vermeld terwijl zijn voornamen Willem Hubert waren. Zijn lichaam is overgebracht naar de algemene begraafplaats te Roermond.


Registratie aangifte overlijden van Willem Bilo bij de Burgerlijke Stand te Roermond
Samenvatting
In dit artikel heb ik beschreven dat Willem Bilo uit Dieteren op 11 oktober 1904, kermisdinsdag, te Schilberg, Echt, de veldwachter Hubert Hommen met een messteek in de borst ernstig heeft verwond. Willem was toen een dag vrij na een gevangenisstraf van twee jaar wegens een poging tot verkrachting. Hij heeft een veroordeling voor de verwonding van Hubert Hommen ontlopen door zich in het huis van bewaring te Roermond in de kerstnacht van 1904 met een zelf gefabriceerde strop van twijgen op te hangen.



Noten
ⁱ Dieteren was in die tijd nog een echt boerendorp. Ook de ouders van Willem Bilo waren volgens zijn overlijdensaangifte landbouwers. Bij hun huwelijk in 1875 is als beroep van Leonard Hubert Bilo ‘wever‘ vermeld en van Maria Margaretha Horens ‘zonder beroep‘.
Twee voorbeelden uit de jaren negentig van de 19de eeuw ter illustratie. In januari 1898 besloot een vijftigtal (!) boeren uit Dieteren tot de aanschaf van een centrifuge voor de melkverwerking. Zij hadden zich verplicht om de melk van hun koeien aan de melkinrichting te leveren. De nieuwe centrifuge werd reeds op 23 februari 1898 afgeleverd. Helaas brak er in hetzelfde jaar de voor vee zeer besmettelijke virusziekte mond- en klauwzeer uit. Bijna geen stal in Dieteren bleef gespaard van deze ziekte. In september 1898 werd een vijftal marechaussees in Dieteren gedetacheerd om toezicht te houden op het vervoer van vee teneinde verdere verspreiding van de de ziekte tegen te gaan. In december 1898 was de ziekte zodanig geweken dat de marechaussees teruggetrokken konden worden.
ⁱⁱ Dank aan Henk Penders te Dieteren voor het idee voor dit artikel en het verschaffen van de eerste gegevens daarvoor.
ⁱⁱⁱ Deze zaak heeft veel aandacht gekregen in regionale en landelijke kranten. Veel gegevens in dit artikel heb ik ontleend aan de verslagen in die kranten.
^iv Leden van de familie Sonnen zijn bijna honderd jaar huisarts in Echt geweest.
^v Het heilig oliesel is een van de zeven sacramenten in de rooms-katholieke kerk. De zeven sacramenten zijn: doopsel, vormsel, heilige communie, biecht, heilig oliesel, priesterwijding en huwelijk. Het heilig oliesel is het zalven van een stervende met gewijde olie. De bedoeling daarvan was dat de stervende vrij van zonden op weg naar de hemel kon gaan. Tegenwoordig spreekt men van ziekenzalving.
^vi Welke andere sacramenten hier bedoeld zijn, wordt niet vermeld. Het zijn waarschijnlijk de heilige communie en de biecht.
^vii Hoorens/Horens was een veel voorkomende familienaam in Dieteren.
^viii Waar, wanneer en onder welke omstandigheden Willem Bilo de poging tot verkrachting heeft gedaan is mij niet bekend.
^ix Een jongere broer van Willem Bilo, Johannes Hubertus, geboren op 17 februari 1894 te Susteren, heeft ook de muren van de gevangenis in ‘s Hertogenbosch van de binnenkant mogen aanschouwen. Hij was op 26 juni 1915 als militair in de rang van korporaal door de krijgsraad veroordeeld tot 6 weken gevangenisstraf met aftrek van voorarrest wegens een “diefstal in het slaapkwartier”. Hij heeft van 29 mei tot 1 juli 1917 die straf in ‘s Hertogenbosch uitgezeten. Op 25 oktober 1917 is hij weer veroordeeld, nu in de rang van soldaat, en wel tot 2 maanden gevangenisstraf met aftrek van voorarrest wegens desertie. Hij heeft daarvoor van 23 mei tot 1 juli 1917 en van 20 december 1917 tot 10 januari 1910 in de gevangenis van ‘s Hertogenbosch gezeten. Johannes Hubertus Bilo is op 21 januari 1961 na een lange slepende ziekte overleden te Susteren.




Heeft U een suggestie of opmerking, mail naar info@deetere.nl